B-DİZEL MOTORLAR DÖNEMİ (1956-1975)

Daha önce bahsettiğimiz gibi; Sarıyar Barajının inşa edilmesiyle bozulan Sakarya´nın su akış düzeni, elektrik üretildiğinde salınan, üretilmediğinde tutulan su nedeniyle azalıp çoğalmalar, dolap sulamasının ahengini bozunca, bu durum üreticileri yeni arayışlara itmiştir.

1956 yılında, “Koca Motor” adıyla Yüğ Mevki altına (Yar başları) kurulan ve Dozer motoru olan motor ile “Dizel Motorlar Dönemi “ başlamıştır. Tabiatıyla, dolaplardan motorlara geçiş, tedricen ve maddi imkanlar el verdiği ölçüde olmuştur. Öncelikle, dolap sularının ulaşamadığı, yazın azaldığında “Değirmen Deresi (Çay)” suyu ile sulanamayan mevkiler ele alınmıştır.

Şimdi bu dönemdeki sulama sistemlerinin durumunu tek, tek ele alalım:

1-Dizel Motorlar:

a) Koca Motor: 1956 yılında kurulmuştur. Ortalama yedi gever su atıyordu. Yüğ altından, Gümele Yolu altı, Taşlıçay, Yukarı Kurt Üzümü, Kabaklar Çayı, Yukarı Bağlar, Balcı Bağları, Seki Harmanlar, Çukur Bağlar Mevkilerini suluyordu.

İlk yıllarda son derece verimli çalışan motor; gerek su atım yüksekliğinin fazlalığı, gerekse yıllar içerisinde yapılan tamirlerle verimden düşmüştür 1974 lere gelindiğinde, aynı yakıtla 1-2 gever su çıkarıyordu. Gerek o yıllarda yakıt fiyatlarının artması, gerekse verimin düşmesi sulama maliyetlerini artırmış; hatta, ele geçen ürün kazancı ancak sulama masraflarını karşılar hale gelmiştir.

1974 yılında, Muhtarlık ve üreticilerin işbirliği ile, yerine elektrikli motorların (Dinamolar) kurulmasıyla Koca Motor´un faaliyeti son bulmuştur.

Sulama sırası, Seki Harmanlar mevkiinden başlayıp, aşağıdan yukarıya doğrudur.

b) Çift Motorlar: Yar Başları Mevkisinde, 1956 yılında kurulmuştur. Biri dört, biri de üç gever su atan iki motordan oluştuğu için bu isim verilmiştir.

Yar Başları, Kurt Üzümü, Yukarı Bük, Ömerler ( Umarlar) Bükü, Eşek Anırdı ( Eşek Anadı ), Aşağı Bük, Çukur Harmanlar Mevkileri ve Leylek Yuvası Mevkiinin bir bölümünü suluyordu.

Su atım yüksekliğinin düşük oluşu, bilinçli işletme sonucunda, yıllarca veriminde düşme olmamıştır. Ancak; 1970 li yıllarda başlayan petrol fiyatlarındaki yükselme, artan sulama maliyetleri, üreticileri yeni arayışlara itmiş; 1975 yılında, Koca Motorla beraber Çift Motorların faaliyeti, yerine elektrikli motorların kurulmasıyla son bulmuştur.

Sulama sırası, ilk dönemlerde; Yar Başı mevkiinden başlayıp, yukarıdan aşağıya doğru idi. Daha sonraki yıllarda, Çukur Harmanlar Mevkiinden başlayıp, aşağıdan yukarıya doğru olarak düzenlenmiştir

c) Çay Ağzı Motoru: 1956 yılında, Çay Ağzı Mevkiinde kurulmuştur. İki gever su atan bir motor idi. Su, Sakarya´dan alınan bir kanalla motora kadar gelir; oradan su alımı sağlanırdı. Değirmen Deresi, her sağanak yağmur sonrasında geldiğinde bu kanalı doldurur; suyun, ırmaktan sevki için tekrar kanalın açılması gerekirdi. Bin dokuz yüz yetmişli yıllarda, motorun yanına kuyu açılarak, bu çileden kurtulunmuş, hem de temiz su alımı sağlanmıştı. Bu su kuyusu daha sonraları Alpagut içme suyu için de kullanılmış ve zamanla yanına daha derin bir kuyu açılmıştır.

Sulama alanı Çay Ağzı mevkiidir.

Sulama Kooperatifi, Kavşık Elektrikli Pompa İstasyonunu faaliyete geçmesiyle Çay Ağzı Motorunu faaliyeti sona ermiştir.

d) Çocuklar Dolabı Motoru : 1956 yılında kurulmuştur. İki gever su atan bir motor idi. 1970li yıllara kadar Çocuklar Dolabı ile beraber kullanılmış; Çocuklar Dolabının faaliyetinin son bulması ile de tek başına sulama faaliyetine devam etmiştir.

Sulama alanları; Çocuklar Dolabı, Sellik Altı, Leylek Yuvası mevkileri idi.

Kavşık Pompa İstasyonunun faaliyete girmesi ile 1983 yılında faaliyeti sona ermiştir.

e) Kavşık Motoru: Diğer dizel motorlarda olduğu gibi, Kavşık Motoru da 1956 yılında faaliyete geçmiştir. İki gever su atan bir motor idi.

Sulama alanı; Kavşık Mevkiidir.

1983 yılında, Sulama Kooperatifi Kavşık Pompa istasyonunun devreye girmesiyle Kavşık Motorunun sulama faaliyeti sona ermiştir.

2-Değirmen deresi (Çay) Suyu (Dizel Motorlar Döneminde):

Dolaplar döneminde bahsettiğimiz gibi; Çay Suyu yazları azaldığında sulama alanlarına ulaşamıyor, dolayısıyla aşağı yukarı Yirik Gever´den Mezarlık Mevkiine kadar, yani sulama dolaplarının sulayamadığı tüm alanlara yazları ürün ekilemiyordu.

1956 yılında başlanıp, 1957 yılında biten beton kanallar, Çay Suyunun yazları da Mezarlık Mevkiine kadar ulaşmasını sağlamış; ayrıca eş zamanlı kurulan Koca Motor´un Çay Suyuyla sulanan bir çok alanı kapsamına almasıyla suyun azaldığı yaz aylarında bile daha fazla alanın sulanması imkanı doğmuştur.

1957 yılında beton kanallara alınıp; 1983 yılında, Sulama Kooperatifi Yüğ Pompa İstasyonunu faaliyete geçmesiyle pompaj sulamasına katılması arasındaki dönem Çay Suyunun altın dönemidir. Bu dönemde, Tenekeci Dayı´nın “Ayak Sistemi” son derece düzenli ve disiplinli bir şekilde uygulanmış, daha çok alan sulu tarıma açılabilmiş olması (Koca Motor ile beraber) Alpagut ekonomisini derinden etkilemiş; tarım faaliyetleri süratle, Dağ ve Bağ mevkilerinden Köy altına, sulu tarım alanlarına kaymıştır.

Kışın yağışın bol olup da, suyun dört geverden fazla olduğu yıllarda Koca Motor´un sulama sezonu geç başlar; alanları Çay Suyuyla sulanırdı. (Not: Daha önce Koca Motorun sulama alanları hakkında bilgi verdiğimizden, burada tekrar etmeğe gerek görmedik. )

Değirmen Deresi (Çay Suyu) Suyunun sulama alanları yukarıdan aşağıya şöyledir : Yukarı Dereler, Çınarlar, Aşağı Dereler, Yunak, Mesimler Çayları, Gümele Yolu üstü, Yahşiler Tarlaları, Yüğ Mevki, Oruç Bağları, Yirik Gever, Yukarı Çaylar, Hatıplar Çayı, Köy Yeri arkası, Köprücek, Yukarı Kamas, Aşağı Kamas, Ağa Bağları, Suat Yanı, Doruk Vakıf, Sellik, Sekiler, Mezarlık, Çalkanak.

3-Pınar Başı Suyu: Bu dönemde; Dolaplar Döneminde olduğu gibi sulama işlemi devam etmiştir; ancak, Kıraç Mahallesi Bahçeleri ve Köy Yeri Tarlalarına yapılan evlerden dolayı sulama alanlarında daralma olmuştur.

Mustafa SUNA
Sarıcakaya İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmeni./ESK.

DALLI MUSTAFA